धर्मेन्द्रविक्रमनेम्बाङ्
तेस्रो आयामेलिक वैराँगी काँइला भन्नु र माक्सवादिक खगेन्द्र संग्रौला भन्नुले आदिवासी खेलक देश सुब्बा हङकङको अशोका होटल वागवजारको विमोचनमा कुरा आफ्आफ्नूले पालैपालो म असहजमा परे । काँल्दाईले पुरानू आयमेलीय फायलको शब्द उचालेर हामी लेख विचारको 'करिया' नहोस भनेर भन्थ्यौ भन्दा आयामिक लेखनको सैद्धान्तिक पक्ष नै अलिकति विचारविहिन हो कि भन्नुलाई साथ दियो । आयामेलीय महत्वको व्यक्तित्व काँल्दाइको यो अभिव्यक्तिले, विचार माथिको यो आक्रमणले साहित्य, समय, समाज, जिवनको पुल भाँचिएको अनुगमन छ । तेस्रो आयाम विचारविहिन साहित्य निर्माण गर्नु थिएन जस्तो लाग्छ । अविचार थियो जस्तो मुल्याङ्कन छैन । यो अभिव्यक्ति त्यसकारण मेल खाँदैन हामी उहाँहरूको जिवनमा, कवितामा, विचार नै खोजिरहेको छौ । यो अभिव्यक्ति नै तर सहि हो भने भावना पक्षको मापदण्डबाट अब आयामलाई हेर्नुपर्छ । घट्ना प्रतिको संवेदना र भावुकताबाट उहाँको साहित्यलाई हेर्नुपर्ने हुन्छ ।
समाज, साहित्य, जिवन, समय गतिशील छ , गतिशीलतामा क्रियाकलाप छ, क्रियाकलापसँग विचार पक्ष पनि छ । यसरी तालमेल चलिराखेको छ । विचार मान्छेले, व्यक्तिले, जिवनले निर्माण गर्ने चिज, समाजमा क्रियान्वयन गर्ने चिज, साहित्मा पुग्ने चिज, समयले जाँच पास गर्ने चिज हो जसले पुलको काम गरेको हुन्छ विभिन्नभागमा, विभागमा, अंशमा, खण्डमा । सानु यो ठूलो यो यसमा भन्ने छैन । सप्पैको सहभागिता, सपअस्तित्वले शक्ति उत्पन्न गर्ने हो । गुण, दोषमा यसको त्यसकारण जुधिरहनु, बाझिरहनु, अल्झीरहनु जरुरी छैन ।
हाम्रो देश २०६२, ०६३ वि.सं.सालको ठूलो जनसहभागिताको ..साहित्यिक पाराको आन्दोलन भन्छु म जसलाई.. आन्दोलनले पुरानुबाट नयाँ बन्दैछ अहिले । नयाँ भन्नु फरक, भिन्न, अरु । एकात्मक श्रृङ्खला आजसम्मको भत्काएर संघात्मक राज्य निर्माण गर्दैछ । राजतन्त्रात्मक श्रृङ्खलालाई भत्काएर राष्ट्रपतीय निर्माण गर्दैछ । प्रत्यक्ष निर्वाचन प्रणालीको सट्टामा मिश्रति अपनाएको छ । बहुमतको नाउँमा एकमना सरकार बनाउनुको श्रृङ्खलामा सहमतीय सहभागी सरकार चल्दै छ । श्री ५ को सरकारको ठाउँमा नेपाल सरकार, शाही सेनाको ठाउँमा नेपाली सेना, एक धर्मको नाममा बहुधर्म, पुरानू भजनको राष्ट्रिय गानको ठाउँमा नयाँ राष्ट्रिय गान, यस्तो नयाँ ठाउँ । देश नयाँ बन्नु, आन्दोलनको चरित्र नयाँ बन्नु, कार्यन्वयनको सवाल, विधि नयाँ हुनु यो अवस्थामा आइपुग्नु 'विचार'को क्रियाकारण नै मान्नु पर्छ । पुरानू विचारलाई पनि उखेल्दै फ्याक्दै नयाँ विचारतिरको यात्रा पनि भन्नु पर्छ । बरु विचारको आवधिकताको पुष्टि । रेखाचित्र अबको पनि विचार संगत कुरो हो । नयाँ ठाउँ, नयाँ राज्य, नयाँ भूगोल, नयाँ प्रान्त अगाडि वढाउनु विचार प्रधान हुनु नै पर्छ । फरक यति हो अबको दुनियाँमा विचार एक, दुइ हुन्दैन सप्पैलाई लिएर जानु पर्छ । सांस्कृतिक विचार, धार्मिक विचार, जातिय विचार, भाषिक विचार, स्थानिक विचार यहिँ भित्रको पनि छिन्नभिन्न विचारहरू । विज्ञान, इतिहास, समाजशास्त्र, मनोविज्ञान, गणितका विचारहरू यसभित्रको अनेकन पक्ष र क्षेत्रहरू । घट्ना, घट्नाक्रम र यसका क्रियाकारणहरू, दृष्टिकोणहरू ।
साहित्यमा यि नै कुरोहरू पुगाउनु हो । जसले समाज, साहित्य, जिवन, समय, गतिशीलतालाई समन्वय गर्छ । विचार यसरी पुगाउनु माध्यम चाहिँ हो कला । कलाको माध्यमबाट अरु, अन्य विचार, पक्ष, क्षेत्रलाई आघात नपर्नु गरिकिन नहोच्याइकिन साथीत्वको भानले, भावले राख्नु पर्छ होला हामी भन्छौ । बहुलवादीय गतिशील तापक्रममा । शब्दले, व्याख्याले, आलोचनाले खोजिनु घडेरी पनि हो उहीं । गतिशीलताले भने नछोडिइकिन चेक गरीराखेको छ । परिवर्तनशीलता यसमा आइकिन जान्छ । महलमा यो, माहोलमा यो रङ्गको गुणहरू...मिश्रतिता, बहुलता, असमानता, विपरीतता...ले जगत र जिवनको आयोजना छ । व्याख्या, परिभाषा, दृष्टिकोणलाई फराकिलो पारेर व्यवस्था छ ।
खगेन्द्र संग्रौलाजी कमरेडले वचन छोडेको मध्ये एक, दुइवटा टिप्नु पर्छ होला । जुरुक्क उठेर शालिन भावमा कराउनु भयो 'म भयवादको कुरो गर्दिन, तेस्रो आयामको पनि कुरो गरिन तर वैरागीको कविता हेर्छु , त्यसरी यो उपन्यास आदिवासीको कुरो गर्छु भन्नु उत्थानको किसिम थियो । कमरेडले भयवाद या अरुको कुरो गर्दिन, कृति हेर्छु आयामको हेरिन भन्नु वलजफती प्रायोजना मात्तै हो । आफ्नु मनोविज्ञान बिर्सिनु या आफुलाई ठूलो घोषणा गर्नु खोज्नु अचेतनाले । बोलिन्छ चेतना अचेतनाले धकेल्छ । स्वभाविक वहाँले आफु माक्सवादिक हुनुको मनोविज्ञान विर्साउनु भयो या कोचार्नु भयो । मार्क्सवादिक भइकिन उहाँ यो वोल्नु र उप्रिmनु समेत सक्नुभयो । उहाँको कृतिमाथि यसरी वातावरण, आवरण, तापक्रम, पर्यावरण उही, लगानीले मार्क्सवाद, संस्कृतिले उच्च व्राम्हणवाद, स्थानिकताले पूर्वी पहाडे छ त्यो नलुकाइकिन हेर्नुपर्ने हुन्छ । वहाँको कृतिलाई यसरी फिट्टो हेर्नु सकिन्दैन, मिल्दैन ।
व्यक्ति एउटाको विकासक्रमको विज्ञानको अघिल्तिर-पछिल्तिर वातावरण, तापक्रम, प्रतिरङ्ग हुन्छ, भित्री या बीचमा जीन, मन, अन्तरङ्ग हुन्छ । दुवै यो को सहअस्तित्वले, दोहोरो अस्तित्वले व्यक्ति या जीवको विकासक्रम चल्दैछ । वातावरण, तापक्रम, प्रतिरङ्गले उसलाई निरन्तर आफुतिर तानिराख्नु बल लगाएको छ । गतिशीलताको, परिवर्तनको अवसरहरूको उपलव्ध गरिराखेको छ । यसको असर र प्रभावले खेल्छ । अनेकन रुप चालमा यसको पाइदैछ । जीन, मन, अन्तरङ्गको बाटो यात्रा पनि उहीं, उहीं तानातान । आआफैको दाउपेचले यसको वनावटी चलेको छ । जोडाले नै आफ्नु अस्तित्व धानेर थेगेर बसेको छ । जोडाले नै समन्वय गरेको छ । डाइनोसर त्यसैर लोप हून्दै गयो । त्यसैर अन्य प्राणीले मान्छे जन्माउदैन, मान्छेले अन्य प्राणी जन्माउदैन । वातावरण, तापक्रम, प्रतिरङ्ग, पर्यावरण, आवरण, पहिरण, प्रकृति यो मौलिकता मान्छेको पहुँचमा केही टाढाको या बाहिरको कुरो हो । तर कुनै दैविय, अलौकिक, चमत्कारिक सत्य भने होइन । यसलाई डार्विनको विकासवादसँग हिसाव मिलाउनु सकिन्छ । जीन, मन, अन्तरङ्ग निजित्व व्यक्तिको कुरो हो, जोडघटाउ, भागागुना, प्रतिशत हो । यसमा मेन्डलको सिद्धान्तले मिलाउदा पाइन्छ । जोडाले नै आफ्नुपना, मौलिकता, निजित्व यो तानातान, लछारपछारमा कायम राख्तै लगातार गतिशीलतामा परिवर्र्तित छ यो ओहारदोहोर मापदण्डका कारण । सामान्य रङ्गवादको आयतन एक प्रतिबद्धतापत्रमा प्रतिरङ्ग र अन्तरङ्ग यसैलाई पुष्टि दिनुको लागि पूर्वी नेपालतिर प्रचलित दन्तेकथा छोरालाई कुकुरसँग वाँदेर राख्ताको परिस्थितिको विश्लेषण गरेको छु । तापक्रम, प्रतिरङ्ग, वातावणले कस्तो असर प्रभाव पार्छ व्यक्तिमा देखाउनु खोजेको छु । जीनको, मनको , अन्तरङ्गको असर प्रभावलाई हेर्नु तिगेन्जङ्ना किरात मीथ उठाएको छु ।
राजनीतिशास्त्रले यस्तै सिद्धान्त र व्यवहार दुइ कुरो गर्छ अथवा व्यवहारवादको कुरो पनि उठाउदैछ । शिद्धान्तले व्यवहारको रचना गर्छ । व्यवहारले सिद्धान्तको पुष्टि । मानव अचेतनासँगसँगै यस्तो यो विकसित भइछोडेकोछ । व्यवहारको मात्रा भनेको जीन-आनुवंशिकता)को मात्रा या सिद्धान्तको मात्रा भनेको पर्यावरणको मात्रा गफगाफ यस्तोमा अपुरो हुन्छ । साहित्य सिद्धान्तले नै अभ्यासलाई आकर्षा गर्नु हो । यस्तोमा जड विषयहरू कतापय परिवर्तन हुन्छ उख्लिन्छ । अभ्यास, प्रयोग, खेल, अनुभवसँग सिद्धान्तको माताहतले तालमेल स्वभाविक बढाउँछ यो हो । कविता जसलाई हामीले एकचोटी दीर्घ पनि चलायौ, अभ्यास गर्यौ । कथा, उपन्यास, निवन्ध आदिको स्वरुप, विषय आफ्नोमा नबस्न पनि सक्छ, अरु बन्नु पनि पाउँछ । अपरिवर्तनिय भनेर पक्रिरहन यसैलाई कसैको कार्यक्रममाथि आघात, हृदयघात पर्नुसक्छ पनि । घट्ना त्यसैर यो भएन भन्नुले पनि भएको ठहर्छ । यो भयो भन्नुले पनि नभएको ठहर्छ । ठहरकर्ताको पृष्ठभूमि र योग्यता उत्तिवबेला जाँचपास गर्नु पर्छ, उसको आफ्नु मनखुसी तर्क हुनु जान्छ त्यो किनभने । मिश्रतिता र बहुलतामा यस्तो पर्छ ।
दुवैजना काँल्दाइ र संग्रौलाजीको मिल्दोजुल्दो कुरो पनि छ । एकले आयामलाई विचारहिन...उहाँहरू वाद, आन्दोलन भन्नु अति काम्नु हुन्छले....लेखन हो-को घोषण गर्नु, कमरेडले अरुको विचार विचारै होइनको वचन छोड्नु, खेल यस्तोको दादागिरी यो वेलासम्म चलेको पाईन्छ, शासितहरू, सवार्ल्र्टनहरूमाथि थुपारेर बोकाउनु, जतैबाट ठीक नठहरछ । खुल्लापन, विकल्प, आत्मस्वायत्तता, गतिशीलता, व्यक्तिवाद, जिवन, जगत कतै निवासी छैन । उहाँहरूको योग्यताले यसो बोल्नु फाइदाजनक छैन । नयाँ नेपालको निर्माणमा लगानी गर्नु, नयाँ राज्य सन्चालनमा सहभागी हुनु चाहाने कला साहित्यको माध्यमबाट नयाँ पुस्ता बहुविचार सहितको लेखन अगाडि वढाउनु चाहान्छ । पुर्याउनु जसलाई कलाले हो । विचार त बहुलवादमा आधारित छ । ठूलो सानो, राम्रो नराम्रो, असल खराब, सत्य असत्यको तुलोमा सिङ् जुधाइरहनु ठीक भने छैन । सापेक्षिकता यसको हुन्छ । कुनै ज्यादा महत्वको नभइ 'स्पेस' आआफ्नु छन्दैछ, पुग्नु यो मा पर्दैछ । नेपाली साहित्य यो तापक्रममा पुगेर कुदिरहेको बताउँछु ।
एतिबेला,
पौवासारताप, पान्थर
लगायत,
nembang_colourist@yahoo.com
तेस्रो आयामेलिक वैराँगी काँइला भन्नु र माक्सवादिक खगेन्द्र संग्रौला भन्नुले आदिवासी खेलक देश सुब्बा हङकङको अशोका होटल वागवजारको विमोचनमा कुरा आफ्आफ्नूले पालैपालो म असहजमा परे । काँल्दाईले पुरानू आयमेलीय फायलको शब्द उचालेर हामी लेख विचारको 'करिया' नहोस भनेर भन्थ्यौ भन्दा आयामिक लेखनको सैद्धान्तिक पक्ष नै अलिकति विचारविहिन हो कि भन्नुलाई साथ दियो । आयामेलीय महत्वको व्यक्तित्व काँल्दाइको यो अभिव्यक्तिले, विचार माथिको यो आक्रमणले साहित्य, समय, समाज, जिवनको पुल भाँचिएको अनुगमन छ । तेस्रो आयाम विचारविहिन साहित्य निर्माण गर्नु थिएन जस्तो लाग्छ । अविचार थियो जस्तो मुल्याङ्कन छैन । यो अभिव्यक्ति त्यसकारण मेल खाँदैन हामी उहाँहरूको जिवनमा, कवितामा, विचार नै खोजिरहेको छौ । यो अभिव्यक्ति नै तर सहि हो भने भावना पक्षको मापदण्डबाट अब आयामलाई हेर्नुपर्छ । घट्ना प्रतिको संवेदना र भावुकताबाट उहाँको साहित्यलाई हेर्नुपर्ने हुन्छ ।
समाज, साहित्य, जिवन, समय गतिशील छ , गतिशीलतामा क्रियाकलाप छ, क्रियाकलापसँग विचार पक्ष पनि छ । यसरी तालमेल चलिराखेको छ । विचार मान्छेले, व्यक्तिले, जिवनले निर्माण गर्ने चिज, समाजमा क्रियान्वयन गर्ने चिज, साहित्मा पुग्ने चिज, समयले जाँच पास गर्ने चिज हो जसले पुलको काम गरेको हुन्छ विभिन्नभागमा, विभागमा, अंशमा, खण्डमा । सानु यो ठूलो यो यसमा भन्ने छैन । सप्पैको सहभागिता, सपअस्तित्वले शक्ति उत्पन्न गर्ने हो । गुण, दोषमा यसको त्यसकारण जुधिरहनु, बाझिरहनु, अल्झीरहनु जरुरी छैन ।
हाम्रो देश २०६२, ०६३ वि.सं.सालको ठूलो जनसहभागिताको ..साहित्यिक पाराको आन्दोलन भन्छु म जसलाई.. आन्दोलनले पुरानुबाट नयाँ बन्दैछ अहिले । नयाँ भन्नु फरक, भिन्न, अरु । एकात्मक श्रृङ्खला आजसम्मको भत्काएर संघात्मक राज्य निर्माण गर्दैछ । राजतन्त्रात्मक श्रृङ्खलालाई भत्काएर राष्ट्रपतीय निर्माण गर्दैछ । प्रत्यक्ष निर्वाचन प्रणालीको सट्टामा मिश्रति अपनाएको छ । बहुमतको नाउँमा एकमना सरकार बनाउनुको श्रृङ्खलामा सहमतीय सहभागी सरकार चल्दै छ । श्री ५ को सरकारको ठाउँमा नेपाल सरकार, शाही सेनाको ठाउँमा नेपाली सेना, एक धर्मको नाममा बहुधर्म, पुरानू भजनको राष्ट्रिय गानको ठाउँमा नयाँ राष्ट्रिय गान, यस्तो नयाँ ठाउँ । देश नयाँ बन्नु, आन्दोलनको चरित्र नयाँ बन्नु, कार्यन्वयनको सवाल, विधि नयाँ हुनु यो अवस्थामा आइपुग्नु 'विचार'को क्रियाकारण नै मान्नु पर्छ । पुरानू विचारलाई पनि उखेल्दै फ्याक्दै नयाँ विचारतिरको यात्रा पनि भन्नु पर्छ । बरु विचारको आवधिकताको पुष्टि । रेखाचित्र अबको पनि विचार संगत कुरो हो । नयाँ ठाउँ, नयाँ राज्य, नयाँ भूगोल, नयाँ प्रान्त अगाडि वढाउनु विचार प्रधान हुनु नै पर्छ । फरक यति हो अबको दुनियाँमा विचार एक, दुइ हुन्दैन सप्पैलाई लिएर जानु पर्छ । सांस्कृतिक विचार, धार्मिक विचार, जातिय विचार, भाषिक विचार, स्थानिक विचार यहिँ भित्रको पनि छिन्नभिन्न विचारहरू । विज्ञान, इतिहास, समाजशास्त्र, मनोविज्ञान, गणितका विचारहरू यसभित्रको अनेकन पक्ष र क्षेत्रहरू । घट्ना, घट्नाक्रम र यसका क्रियाकारणहरू, दृष्टिकोणहरू ।
साहित्यमा यि नै कुरोहरू पुगाउनु हो । जसले समाज, साहित्य, जिवन, समय, गतिशीलतालाई समन्वय गर्छ । विचार यसरी पुगाउनु माध्यम चाहिँ हो कला । कलाको माध्यमबाट अरु, अन्य विचार, पक्ष, क्षेत्रलाई आघात नपर्नु गरिकिन नहोच्याइकिन साथीत्वको भानले, भावले राख्नु पर्छ होला हामी भन्छौ । बहुलवादीय गतिशील तापक्रममा । शब्दले, व्याख्याले, आलोचनाले खोजिनु घडेरी पनि हो उहीं । गतिशीलताले भने नछोडिइकिन चेक गरीराखेको छ । परिवर्तनशीलता यसमा आइकिन जान्छ । महलमा यो, माहोलमा यो रङ्गको गुणहरू...मिश्रतिता, बहुलता, असमानता, विपरीतता...ले जगत र जिवनको आयोजना छ । व्याख्या, परिभाषा, दृष्टिकोणलाई फराकिलो पारेर व्यवस्था छ ।
खगेन्द्र संग्रौलाजी कमरेडले वचन छोडेको मध्ये एक, दुइवटा टिप्नु पर्छ होला । जुरुक्क उठेर शालिन भावमा कराउनु भयो 'म भयवादको कुरो गर्दिन, तेस्रो आयामको पनि कुरो गरिन तर वैरागीको कविता हेर्छु , त्यसरी यो उपन्यास आदिवासीको कुरो गर्छु भन्नु उत्थानको किसिम थियो । कमरेडले भयवाद या अरुको कुरो गर्दिन, कृति हेर्छु आयामको हेरिन भन्नु वलजफती प्रायोजना मात्तै हो । आफ्नु मनोविज्ञान बिर्सिनु या आफुलाई ठूलो घोषणा गर्नु खोज्नु अचेतनाले । बोलिन्छ चेतना अचेतनाले धकेल्छ । स्वभाविक वहाँले आफु माक्सवादिक हुनुको मनोविज्ञान विर्साउनु भयो या कोचार्नु भयो । मार्क्सवादिक भइकिन उहाँ यो वोल्नु र उप्रिmनु समेत सक्नुभयो । उहाँको कृतिमाथि यसरी वातावरण, आवरण, तापक्रम, पर्यावरण उही, लगानीले मार्क्सवाद, संस्कृतिले उच्च व्राम्हणवाद, स्थानिकताले पूर्वी पहाडे छ त्यो नलुकाइकिन हेर्नुपर्ने हुन्छ । वहाँको कृतिलाई यसरी फिट्टो हेर्नु सकिन्दैन, मिल्दैन ।
व्यक्ति एउटाको विकासक्रमको विज्ञानको अघिल्तिर-पछिल्तिर वातावरण, तापक्रम, प्रतिरङ्ग हुन्छ, भित्री या बीचमा जीन, मन, अन्तरङ्ग हुन्छ । दुवै यो को सहअस्तित्वले, दोहोरो अस्तित्वले व्यक्ति या जीवको विकासक्रम चल्दैछ । वातावरण, तापक्रम, प्रतिरङ्गले उसलाई निरन्तर आफुतिर तानिराख्नु बल लगाएको छ । गतिशीलताको, परिवर्तनको अवसरहरूको उपलव्ध गरिराखेको छ । यसको असर र प्रभावले खेल्छ । अनेकन रुप चालमा यसको पाइदैछ । जीन, मन, अन्तरङ्गको बाटो यात्रा पनि उहीं, उहीं तानातान । आआफैको दाउपेचले यसको वनावटी चलेको छ । जोडाले नै आफ्नु अस्तित्व धानेर थेगेर बसेको छ । जोडाले नै समन्वय गरेको छ । डाइनोसर त्यसैर लोप हून्दै गयो । त्यसैर अन्य प्राणीले मान्छे जन्माउदैन, मान्छेले अन्य प्राणी जन्माउदैन । वातावरण, तापक्रम, प्रतिरङ्ग, पर्यावरण, आवरण, पहिरण, प्रकृति यो मौलिकता मान्छेको पहुँचमा केही टाढाको या बाहिरको कुरो हो । तर कुनै दैविय, अलौकिक, चमत्कारिक सत्य भने होइन । यसलाई डार्विनको विकासवादसँग हिसाव मिलाउनु सकिन्छ । जीन, मन, अन्तरङ्ग निजित्व व्यक्तिको कुरो हो, जोडघटाउ, भागागुना, प्रतिशत हो । यसमा मेन्डलको सिद्धान्तले मिलाउदा पाइन्छ । जोडाले नै आफ्नुपना, मौलिकता, निजित्व यो तानातान, लछारपछारमा कायम राख्तै लगातार गतिशीलतामा परिवर्र्तित छ यो ओहारदोहोर मापदण्डका कारण । सामान्य रङ्गवादको आयतन एक प्रतिबद्धतापत्रमा प्रतिरङ्ग र अन्तरङ्ग यसैलाई पुष्टि दिनुको लागि पूर्वी नेपालतिर प्रचलित दन्तेकथा छोरालाई कुकुरसँग वाँदेर राख्ताको परिस्थितिको विश्लेषण गरेको छु । तापक्रम, प्रतिरङ्ग, वातावणले कस्तो असर प्रभाव पार्छ व्यक्तिमा देखाउनु खोजेको छु । जीनको, मनको , अन्तरङ्गको असर प्रभावलाई हेर्नु तिगेन्जङ्ना किरात मीथ उठाएको छु ।
राजनीतिशास्त्रले यस्तै सिद्धान्त र व्यवहार दुइ कुरो गर्छ अथवा व्यवहारवादको कुरो पनि उठाउदैछ । शिद्धान्तले व्यवहारको रचना गर्छ । व्यवहारले सिद्धान्तको पुष्टि । मानव अचेतनासँगसँगै यस्तो यो विकसित भइछोडेकोछ । व्यवहारको मात्रा भनेको जीन-आनुवंशिकता)को मात्रा या सिद्धान्तको मात्रा भनेको पर्यावरणको मात्रा गफगाफ यस्तोमा अपुरो हुन्छ । साहित्य सिद्धान्तले नै अभ्यासलाई आकर्षा गर्नु हो । यस्तोमा जड विषयहरू कतापय परिवर्तन हुन्छ उख्लिन्छ । अभ्यास, प्रयोग, खेल, अनुभवसँग सिद्धान्तको माताहतले तालमेल स्वभाविक बढाउँछ यो हो । कविता जसलाई हामीले एकचोटी दीर्घ पनि चलायौ, अभ्यास गर्यौ । कथा, उपन्यास, निवन्ध आदिको स्वरुप, विषय आफ्नोमा नबस्न पनि सक्छ, अरु बन्नु पनि पाउँछ । अपरिवर्तनिय भनेर पक्रिरहन यसैलाई कसैको कार्यक्रममाथि आघात, हृदयघात पर्नुसक्छ पनि । घट्ना त्यसैर यो भएन भन्नुले पनि भएको ठहर्छ । यो भयो भन्नुले पनि नभएको ठहर्छ । ठहरकर्ताको पृष्ठभूमि र योग्यता उत्तिवबेला जाँचपास गर्नु पर्छ, उसको आफ्नु मनखुसी तर्क हुनु जान्छ त्यो किनभने । मिश्रतिता र बहुलतामा यस्तो पर्छ ।
दुवैजना काँल्दाइ र संग्रौलाजीको मिल्दोजुल्दो कुरो पनि छ । एकले आयामलाई विचारहिन...उहाँहरू वाद, आन्दोलन भन्नु अति काम्नु हुन्छले....लेखन हो-को घोषण गर्नु, कमरेडले अरुको विचार विचारै होइनको वचन छोड्नु, खेल यस्तोको दादागिरी यो वेलासम्म चलेको पाईन्छ, शासितहरू, सवार्ल्र्टनहरूमाथि थुपारेर बोकाउनु, जतैबाट ठीक नठहरछ । खुल्लापन, विकल्प, आत्मस्वायत्तता, गतिशीलता, व्यक्तिवाद, जिवन, जगत कतै निवासी छैन । उहाँहरूको योग्यताले यसो बोल्नु फाइदाजनक छैन । नयाँ नेपालको निर्माणमा लगानी गर्नु, नयाँ राज्य सन्चालनमा सहभागी हुनु चाहाने कला साहित्यको माध्यमबाट नयाँ पुस्ता बहुविचार सहितको लेखन अगाडि वढाउनु चाहान्छ । पुर्याउनु जसलाई कलाले हो । विचार त बहुलवादमा आधारित छ । ठूलो सानो, राम्रो नराम्रो, असल खराब, सत्य असत्यको तुलोमा सिङ् जुधाइरहनु ठीक भने छैन । सापेक्षिकता यसको हुन्छ । कुनै ज्यादा महत्वको नभइ 'स्पेस' आआफ्नु छन्दैछ, पुग्नु यो मा पर्दैछ । नेपाली साहित्य यो तापक्रममा पुगेर कुदिरहेको बताउँछु ।
एतिबेला,
पौवासारताप, पान्थर
लगायत,
nembang_colourist@yahoo.com
No comments:
Post a Comment