"सार,, अलवम सुनिसकेपछि

राम कृष्ण बान्तवा
साधरण यौटा लेखकले गीत संगीतको समिक्षा गर्नु भनेको आकासको ताराहरु गनिसक्छु भनेजस्तै हो । त्यसैले यो ,,सार अलवम,, को समिक्षा होईन मात्र सुनिसकेपछिको मेरो ब्यक्तिगत अभिब्यक्ति हो यो । संगीतको समिक्षा गर्नै परेमा हंगकंगका बरिस्ट संगीतकार व्दय दिनेश सुब्बा नागेन्द्र श्रेष्ठहरुनै गुहार्नुपर्ला र गीतको जो बोल छ त्यस्को लागि यो रामकृष्ण बान्तवा पर्याप्त नहोला । जे होस म यहा संगीतको कुरापनि गर्दिन । कवि टंक सम्वाहाम्फे मुलतः मैले चिनेको स्वच्छन्दतावादी कवि हुन । तर आज कविमात्र नभएर गीतकारको लहरमापनि चर्चित भईसक्नुभएको छ । उनै बहु प्रतिभाशाली लेखक गीतकार टंक सम्वाहाम्फे र उनकै बारेमा अलिकति र थोरै गायक कृष्णभक्त र्राई को बारेमा कुरा गर्न चाहन्छु यहाँ ।
मलाई थाहा भएअनुसार टंकजीको यो दोश्रो अलवम हो, पहिलो अलवम "मनोभाव,, त्यो पनि उच्च कोटीको मैले ठानेको छु । जुन अघिल्लो मनोभाव अलवम हो त्यस्को पुरै गीतहरुमा दिनेश सुब्बाले संगीत दिनु भएको थियो भने यस पटकको दोश्रो अलवम "सार,,मा भने पहिलो "गुरास टिपी लाएको थियौँ,, बोलको गीतमा श्री सुब्बाको संगीत रहेको छ र त्यसैगरी "अर्को एउटा सुन्दर संसार थियो,, भन्ने गीतको बोलमा हेमन्त शिशिरको संगीत रहेको छ, बाँकि अरु ८ गीतहरुमा चर्चित गायक कृष्णभक्त र्राई स्वयंको संगीत रहेको छ । ११ वटै गीतहरु टंक सम्वाहाम्फेका एकल रचना र कृष्णभक्त र्राईको एकल स्वर रहेको छ, अलवमको छोटकरी परिचय ।
एउटा कुरा यहाँ मलाई खट्केको र उल्लेख गर्न मनसुवा के छ भने अस्ति भर्खरै साप्ताहिक सनर्राईज पत्रिकाको कार्यलय जोर्डनमा अचानक गीत संगितको चर्चा परिचर्चा उठदा आदिवासी जनजाति महासंघ हंगकंगका अध्यक्ष तथा सनर्राईज साप्ताहिकको सम्पादक भुपेन्द्र चेम्जोङ र हंगकंगका बरिष्ट स्वतन्त्र पत्रकार तथा गीतकार र्राई चन्द्र दुमी ज्यु ले भन्नुभएको थियो "हैन बान्तवाजी पपगीतहरु त कति मार्मिकपनि छन, जस्तै तपाईको र नागेन्द्र श्रेष्ठको लोक तथा पपगीत "आवाजसंग शब्द छैन,, भन्ने उता गायिका आभा मुकारुङ र तपाईको "माया लाउँन पनि गाहारो,, भन्ने गीत भयो अरु गीतहरुपनि थुप्रै छन तर यो पप, रक र र्यापहरुले भर्खरका उमेरदारी युवा युवतीहरुलाई,त पागलमात्र बनाउँछ,, उहाँहरुले यसैगरी भन्नुभएको थियो र मैले भनेको थिएँ समय अनुसारको परिवर्तन हो यो ।
तर अहिलेत झनै नयाँ नेपालको परिकल्पनामा नयाँ नयाँ कुराहरुको जन्म सुरु भएको छ । त्यसैपनि नेपालमा बिभिन्न धारहरुमा गीत आईरहेको थिए र छन पनि । जस्तै पप गीतहरु भयो, रक र र्यापहरु,ज्याजहरु भयो तर पनि आधुनिक गीतहरुको कमी आएको छैन गीतकार टंक सम्वाहाम्फे र गायक कृष्णभक्त र्राईको "सार,, एलवमपनि आधुनिक गिती संग्रह नै हो । म के भन्छु भने यौटा गीतकार भएर गीत लेख्ने भन्दापनि फुर्नुपर्ने हुन्छ, जीवन र जगतसंग सम्बन्धित कुनै परिघटना हाँसो रोदनको जन्म हुनुपर्यो मस्तिष्कको केन्द्रबिन्दूमा । अर्को कुरा जुन भावनामा डुवेर गीत लेखीसकेपछि थोरै सेन्सरसिप अथवा परिस्कृत हुनपनि जरुरी हुन्छ, पछि गरौँ यो कुरा । भोजपुर छिनामखुको साहित्यानुरागी भाई मन बहादुर गुरुङले पनि टंकजीको "सार,, अलवम सुन्नुभएछ, भन्दै हुनुहुन्थ्यो बान्तवा दाई ! टंकजीको गीतहरु नयाँ आएछ नयाँनै रुप लिएर, मलाईपनि गाईड गर्नुपर्यो गीत लेख्ने रहर लागेको धेरै भईसक्यो गीत कसरी लेखिन्छ - मैले भनें मन जी, गीत लेख्न सजिलो अवश्य छैन जस्लाई गीत सम्बन्धि चेतना चाहिन्छ अलिकती सिम्वोलिकतालाई लिएर रचना गर्नको लागी यस्को प्राविधिक पक्ष जान्नु जरुरी हुन्छ र गड गिफ्टपनि थोरै चाहिन्छ । गड गिफ्ट मैले किन भनेको हो भने सवैकुरालाई छाडेर सवैभन्दा पहिलो कुरा,त गीत लेख्नको लागि फुर्नु पर्यो, भावनामा कुनै यौटा बिम्ब अंकुराउँनुपर्यो । त्यसपछि त्यो लयात्मक रुपमा अभिब्यक्त हुनुपर्यो । त्यसपछिमात्र गीतको कलापक्ष बनाउँनुपर्यो । टंक जी को गीतमा त्यहि भएरनै तपाईलाई वहाँको गीत स्तरिय लागेको हो, अर्को कुरा गीतमा शब्द कठिन राख्नुहुँदैन । यस्तो कसरत गर्नथाल्यो भने यता भावको मृत्यु हुनजान्छ, एकदमै सरल हुनुपर्छ जस्तै सुकाउँने जस्तो स्वाट्ट तान्ने बित्तिकै सरक्क खुल्ने हुनुपर्यो र म भन्छु गीत लयबद्धतापनि होस त्यत्तिकै भाव र अलंकार प्रतिकात्मकता भयोभने बल्ल गीत राम्रो हुने हो । टंकजीको गीतहरुमा यिनै कुराहरु छन भनौँ न सरल, सुन्दर, सुकोमल र कोमल तथा कलात्मकता शैलीमा वहाँले "सार,, को सार खिचेर अलवमको गीतहरु रचना गर्नुभएको छ र यो पूर्ण हुन पुगेको छ, छुटेको छ त नगन्य कुराहरुमात्र जस्लाई राम्रो पक्षले जितेर गणनामा आउँदैन । उनका गीतको शब्दहरुमा युवा सुलभ प्रणय, स्वच्छन्दता, समाजवोध, प्रकृतिमोह, भावुकता, मानवता, लोकलय तथा लयात्मकता, कारुणिकता, भाषिक कोमलता आदी बिशेषताहरु उहाँको गीतहरुको प्रबृत्ति भन्न सकिन्छ । म भन्छु मानिसको बिशिष्टतामा उद्घाटित यो मनुस्य जीवन सुमधुर धुन भरिएको गीत हो , सृष्टिको सुन्दरतम भाव सहितको मिठो कविता हो ।
मैले भन्नैपर्दा टंक जी को गीतहरु धेरै गहिर्राईमा डुबेर सुन्दा समुन्द्रभित्र मोति खोजे जस्तै लाग्छ । यौटा कुरा हामीले के बुझ्नुपर्छ भने साधरण आँखाले नदेखेको र चेतनाले भेउ नपाएको धेरै गहन कुराहरु कलाकार, साहित्यकार , संगीतकारहरुले देखेका ठम्याएका अनि नजिकबाट सुम्सुम्याएका हुन्छन । जुनकुरा बाहिर प्रकासमा आए तिनैले समाजको गतिबिधि र धारणालाई बदलिदिन सक्छ । त्यसैलेत भनिन्छ साहित्यकार समाजको ऐना हुन, जस्लाई पढ्दा समाजको हुवहु रुप देखिन्छ । यि कुराहरुलाई केलाएर हेर्दापनि गीतकार टंक सम्वाहाम्फे र गायक कृष्णभक्त र्राईको यस अलवम यौटा बहुमुल्य योगदान नेपाली समाजलाई भएको छ । तथापि आफ्ना घाउको पींडाहरु अरुलाई पोख्दा जति शान्त्वना र आनन्दानुभूति,त सायद त्यो घाउनै निको भईसक्दापनि नहोला । अर्को कुरा जुन पींडाहरु सुनिदिने बुझिदिने समाजमा कति छन त्यो नै मुख्य कुरा हुन्छ । गीतकार टंक सम्वाहाम्फे र गायक कृष्णभक्त र्राईका गीतहरु सुन्दा लाग्छ मानिसको कारुणिक जीवन र वेदनालाई भावुक अभिब्यक्ति दिईएको यस "सार,, अलवमको गीतहरुमा भाव मार्मिक लाग्छ । हुनत गीतको पहिलो प्रायोजन आनन्द हो तर हामीले के भुल्न भएनभने गीतले आनन्दको अलावा रुवाउँने र हँसाउनेपनि गर्छ । हिजोआज गीत सुन्नेमात्र नभएर हेर्ने चलनपनि आएको छ । रेडियोमा सुन्दा ठिकठिकै लागेको गीत टेलीभिजनमा हेर्दा धेरै राम्रो लाग्नसक्छ । अर्को कुरा के भुल्नु हुँदैन भने हामीले गाएको गीतलाई संगीतबाट छुटाएर कापिमा उतारेको शब्द पढदा साहित्यिक मुल्य कम भएका गीतहरु क्षणिकमात्र हुन्छन भनेर बुझ्नु पर्यो । मलाई लाग्छ जहाँ जुन गीतमा कविताले छोईदिएको छ त्यो गीतनै जीवन्तता हुन्छ, टंक जी स्वयं कवि भएकै कारणलेपनि यो कुरा वहाँको अलवममा राम्ररी समेटनु सक्नु उहाँको लागि बायाँ हातको खेल भएको जस्तो मलाई लाग्छ । वहाँका गीतका शब्दहरु हेर्दा मलाई राम्रो अर्थ आईरहेको छ ।
मैले बुझेअनुसार हाम्रो मुलुकमा मात्र नभएर बिस्वमै गीतकारको शक्ति संगीतकार, गायक गायिकाको भन्दापनि माथि देखिएको छ, सुनिरहेकोपनि छु कतिपय स्तरमा जस्तै भनौँ हाम्रै मुलुकका मोतिराम भट्टका गजलहरु अहिलेपनि गाईन्छन । त्यो बेलाको गायक, गायिकाहरु गीत गाउँने अवश्थामा,त छैनन, संगीतकारहरु पनि छैनन भने गीतकारहरुको आयु कति लामो हुँदोरहेछ, आफै बुझ्ने कुरा हो यो । प्रायः नेपालीमामात्र गीतकार र साहित्यकारहरुलाई नगनिएको अवश्था छ तर पश्चिमी मुलुकहरुमा गीतकार र साहित्यकारहरु धेरै माथि छन । एउटा के भईदियो भने गीतको सर्न्दर्भमा चाहिं गायक गायिकाहरु अगाडि प्रिजेन्ट हुन्छन र नै उनिहरु गायन क्षेत्रको लागि नायक नायिका होईहाल्छन । प्रत्यक्ष रुपमा गायक गायिकाहरुको स्वर आउँछ तर संगीत र शब्द कस्को हो भनेर बुझ्ने हाम्रो मुलुकमा यो स्थितिको चेतना भने आईसकेको छैन । साँच्चिनै भन्ने हो भने हाम्रो मिडियाहरुलेनै साहित्यकार, गीतकार र संगीतकारहरुलाई ब्याक गरेर सम्पे्रशन गर्छन । मिडियानै भावनात्मक हुन सकेको छैन जड कुरा कुन हो थाहा छैन अगाडी आएको कुरामात्र देख्ने हामी मिडियाहरु सभ्य हुन सकेकको छैनौँ कि कुनै कुरा हुनलाई त्यस्को आधारहरु त्यस्को पछाडी के के छ त चियो गर्न सकेको छैनौँ । जहासम्म कपी राईटको कुरा गर्र्छौँ, कपी राईटमापनि साहित्यकार गीतकारहरुनै बलिया हुन्छन ।
जे होस यो चाहीं हामीले बुझ्नुपर्छ गीतकारको चर्चा हामीलाई कम भएजस्तो लागेको मात्र हो, तर खासमा गीतकारहरु साहित्यकारहरु अमर अजर रहन्छन, तत्कालको लागि त्यस्तो महसुस भएको मात्र हो, यो कुरा ध्रुवसत्य छ । जिवितमा सारंगीको तार मुखिया, म त लाली गुरास भएछु क्षेत्र प्रताप अधिकारीहरु जस्ता अरु धेरै छन र स्वर्गीयमा म.बि.बि. शाह, अल्झेछ क्यारे पछ्यौरी भूपि सेरचनहरु गीत सुनिसकेपछि खोजिने नामहरु हुन र कस्को हो भनेर प्रश्न उठाउँदा नारायण गोपालको भनिदैन भूपि सेरचनको क्षेत्र प्रतापको नै भनिन्छ । अझ भन्नैपर्दा गीतकार साहित्यकार भन्ने कुरा,तर इतिहाँसमा आफ्नै कृतिमा बाँचिरहने अजिवको अमर ब्यक्तित्वहरु हुन । गीतकार सुभ मुकारुङ र गायक महेश सिल्पकारले भनेजस्तै (सारमा दुवैजनाको यौटै अभिब्यक्ति) साँच्चिनै नेपाली गिती फाँटमा सुकसुकाउँदो कलात्मक र सुनिरहुँ जस्तो लाग्ने दिर्घजिवी गीतहरु एकदमै कम आईरहेको यस घडिमा गीतकार टंक सम्वाहाम्फे र गायक कृष्णभक्त राईको सार आधुनिक गीती अलवम एउटा नमुना संगालो भएर आएको छ । यता गायक अन्तिम राई र मैले निकनेम दिएको हंगकंगका शम्भु राई गायक कमल राई ज्युहरुले पनि यस पटक भने टंक सम्वाहाम्फे र संगीतकार गायक कृष्णभक्त राईको "सार,, अलवम निकै राम्रो निकालेको छन भनेर वहाहरु व्दयको चर्चा परिचर्चा गर्नु हुँदै थियो भर्खरै । हो टंक जी र कृष्णभक्त जीको "सार,, अलवम अवश्य राम्रो छ, तर सफल हुनु नहुनुमा एउटा कुरा के छ भने रेडियो एफ. एम. र टेलीभिजनहरुले कसरी हेर्छ त्यो कुरामा पनि निर्भर हुन आउँछ । किनभने मुख्य कुरा एफ. एम. हरुले टेलीभिजनहरुले सरकारी रेडियोको अनुकरण गर्नुपर्नेमा एफ. एम. र टेलीभिजनहरुको अनुकरण सरकारी रेडियोले गरिरहेको अहिलेको अवश्था छ हाम्रो मुलुकको ।
अर्को यौटा कुरा संगीतकार तथा गायक नागेन्द्र श्रेष्ठ, कथाकार तथा गीतकार प्रदिप कन्दङवा, साहित्यकार किन्दर राई, कवि हायुग अज्ञात, लेखक मोति चाम्लिङ, फोटो पत्रकार अधिराज राई, कवि भोगेन एक्ले, कथाकार प्रकास केशी, उदघोषिका तथा कवियत्री लक्ष्मि राई (लारा), कवि नरेश सुनुवार, कवि कमल पौड्याल, गजलकार तथा कवि अशोक राई, साहित्यकार देश सुब्बा ज्युहरु गायिका रोशा लिम्वुहरु समेतले छुट्टा छुट्टै स्थान र मञ्चमा भएपनि आ-आफ्नै ढंगले त्यस्तै परिस्थितिमा ब्यक्ताउनु भएको समग्रमा आसय यौटा जस्तै गीत संगीत र साहित्यहरुमा थोरै भएपनि सेन्सरसिप चाहिन्छ,नै । हुनत देशमा गणतन्त्र आएको छ तर तन्त्रहरु प्रवर्तन भयो भन्दैमा जस्तोपायो त्यस्तै साहित्य, गीत, संगीत निकालिनुपर्छ, गाईनुपर्छ भन्ने कुरा आउँदैन यस्को स्वनिर्मित सिमारेखाहरु छन एकदमै प्राकृतिक र थोरै त्यस्मा क्षेत्रगत तथा सम्बन्धित बिषयगत बिव्दतहरुले सुन्दरताको सौख गरेर केही थैथप गरेका हुनन । बजारमा आएका सवै एल्वमहरु, क्यासेटहरु मिडियाले प्रशारण गर्नुपर्छ भन्ने छैन । मिडियाहरुले लेखकीय धर्म चाही गीत प्रसारणको क्रममा पालना गर्नुपर्छ । थोरै भएपनि सेन्सरसीप अरु देशकै जस्तो लगाउँनुपर्छ । त्यो रोक्नको लागि होईन, राम्रोको लागि गुणस्तरकोलागि हुनुपर्छ र रेडियो नेपाल र नेपाल टेलिभिजनलेत अझ स्तरिय गीतहरु मात्र भिजुअल गर्ने प्रसारण गर्ने गर्नुपर्छ । यसरी गरेमा गितकार टंक सम्वाहाम्फे र गायक कृष्णभक्त राईको "सार,, अलवमको गीतहरु सफल नहोला त ?
हुनत वहाँहरुको गीतहरुमा कमि कम्जोडी हुँदै नभएको भन्न मिल्दैन, माथि भनियो धेरै राम्रा कुराहरुको बिच अथवा राम्रा पक्षहरुको बीच नगन्य नराम्रा पक्षहरु स्वःस्फूर्त गौण भएर रहन्छन । भनिन्छनी भगवानलेनै पनि सवैकुरा राम्रैमात्र गर्न सक्दैनन भनेर । तर समग्रमा हेर्दा यतिको गीतहरुलाई दोष लगाउँनुपनि आफैलाई दोषि ठहराउनु हो भन्छु म । दुमी दाईले यसअघि समिक्षा गर्नुभएको छ सार अलवमको, कसैको मुख नताकी कलम चलाउँने उनि मलाई हंगकंगको आधिकारिक समिक्षक हुन जस्तो लाग्छ यो मेरो ब्यक्तिगत बिचार हो । गायक महेसले भनेजस्तै कलिला प्रतिभाहरुलाई माया गर्ने दुमीले दिनु भएको सुझावमा सहमत छु, सहमत यस किसिमलेकी त्यो सुझाव मलाइपनि हो भन्ने अर्थमा हो हामी राष्ट्रियता लेखौँ, पिडित आफ्नो सँस्कार संस्कृतिलाई राष्ट्रियताको त्यो मुलधारमा हिडाउँनेपनि प्रयत्न गरौँ, हामी गीतकारहरुको भाषामा राष्ट्रिय गीत, उहाँको भाषामा बिद्रोह पनि बोलौँ हामी, लेखौँ हामी । बरु अहिलेलाई यहा अलिकति टंक सम्वाहाम्फेजीको "सार,, अलवमको एक गीतमा डुबौँ ...........
ढल्यो त्यसै दिन मेरो साँझ संगै डुब्न
रहृयो त्यसै चाह मेरो तिमीसम्म पुग्न
यो गीत उहाँको दोश्रो अलवमको पहिलो नम्बरमा भएको गीत हो । गीत भावुक र मानवतावादले ओतप्रोत छ । यस गीतमा साँच्चिनै कारुणिक कथाको भावपूर्ण अभिब्यञ्जनापनि रहेको छ । साहाराविहिन अवश्थामा छटपटाईरहेको दुखीको करुणा पुकारलाई अनुमोदन गरेर दया, करुणा, मानव प्रेम-भावको सम्प्रेषण गर्नु यस गीतको साथै "सार,, अलवमकै उदेश्य देखिन्छ । आफ्नो मुलभाव वा बिचारलाई शसक्त ढंगले प्रश्तुत गर्नको लागि मार्मिक तरिकाले "सार,, अलवमको गीतहरुलाई त्यसैगरी संगीत दिईएको बुझ्न सकिन्छ । जस्ले गर्दा गायक कृष्णभक्त राई अव गायकमात्र नभएर एउटा सफल संगितकारपनि वहाँ बन्नु भएको छ यस "सार,, एलवमबाट । म किन यसो भनिरहेको छु भने धेरै पछिबाट छिटपुट संगीतमा उदाउँनु भएको उहाँको पहिलो परिचय गायन हो अथवा गायक प्रधान उहाँको साधना, जिवन, पेशा के भन्ने ? यी सवै । तर शब्द अनुसारको संगीत दिन सक्षम परिचय दिएर संगीतमापनि उहाँ सफल देखिनु भयो "सार,, अलवमबाट, मेरो तात्पर्य यो हो ।
जस्को संगीतबाट दया, करुणा र मानवताका लागि मार्मिक संगीतहरु गुञ्जिरहेको सुन्न सकिन्छ । समग्रमा करुण गीत र संगीतको माध्यमबाट मानवताको पुकार देखाउन यो अलवमका गीतहरु सक्षम भएकोले यस गिती अलवमको नाम "सार,, दिनुपनि सार्थक लाग्दछ ।
धन्यवाद